مردم اسراف می کنند یا دولت مقصر است؟ | رفع ناترازی نیازمند هماهنگی سه ضلع

به گزارش همشهری آنلاین، علیرضا عسگریان، معاون پیشین وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، گفت: ناترازی‌ها یکی از موضوعات اساسی است که کشور به‌ویژه در سال‌های اخیر با آن مواجه بوده و مستقیم با بدمصرفی و اسراف گره خورده است و بدون تردید مهم‌ترین آنها در حوزه حامل‌های انرژی، اعم از آب، برق و سوخت‌های فسیلی رخ داده.

او پرسید: سهم هر یک از بازیگران اصلی در وقوع این ناترازی‌ها چقدر است؟ و ادامه داد: به نظر می‌رسد با یک سه‌گانه مواجهیم: دولت، مردم و حوزه فناوری. بر اساس یک ارزیابی، سهم دولت حدود ۶۰ درصد، سهم مردم ۳۰ درصد و نقش فناوری‌ها ۱۰ درصد برآورد می‌شود.

او توضیح داد: سهم دولت به این دلیل سنگین است که دولت در تصویب قوانین دخیل است و مجری مستقیم آنهاست. دولت می‌تواند در زیرساخت‌ها سرمایه‌گذاری کند، کمپین‌های بزرگ ملی به راه اندازد و با اعطای امتیازات و مشوق‌ها، بخش خصوصی و مردم را به سمت بهره‌وری یا عدم بهره‌وری سوق دهد.

عسگریان گفت: نمونه عینی این موضوع بحران آب است. در ایران حدود ۹۰ درصد آب در بخش کشاورزی با بهره‌وری اندک مصرف می‌شود. ما نباید بدترین الگوهای کشت را اجرا کنیم. او افزود: اکنون در استان‌های کم‌آب مانند خوزستان، ایلام، لرستان، فارس و کرمانشاه، برنج کشت می‌شود و حدود ۷۰ درصد آب مصرفی از منابع زیرزمینی تأمین می‌شود. در برخی نقاط لرستان عمق چاه‌ها به ۳۰۰ متر رسیده است؛ یعنی در حال مصرف آب‌های فسیلی هستیم که ترمیم آنها نیم قرن زمان می‌برد.

معاون پیشین وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، گفت: چگونه می‌توان پذیرفت برنجی که از این مناطق خریداری می‌شود، ۳۰۰ تومان ارزش دارد، در حالی که ارزش آبی که برای آن مصرف شده بیش از پنج برابر این مقدار است؟ ما در حال تولید برنجی با قیمت واقعی کیلویی ۱.۵ میلیون تومان هستیم. پیامد این اقدام فرونشست زمین است.

او تأکید کرد: دولت می‌تواند سیاست‌گذاری کند. اگر برنج این مناطق از طریق واردات تأمین شود، به‌صرفه‌تر است. او افزود: در سیستان و بلوچستان نیز حجم وسیعی صیفی‌کاری می‌شود، در حالی که ارزش آب در آنجا بسیار گران‌تر است و باید در نخلستان‌ها با بهره‌وری بالاتر مصرف شود.

عسگریان گفت: سنگاپور یک الگوی موفق در حوزه آب است. این کشور منابع محدود آب شیرین دارد و با برنامه‌ای پلکانی برای آب‌شیرین‌کن‌ها و قیمت‌گذاری آب، موفق شده است. او ادامه داد: ما نیز برنامه داریم اما پایه آن ضعیف است. ما یک متر مکعب آب را ۳۰۰۰ تومان می‌فروشیم و اگر مصرف به ۱۰ متر مکعب برسد، جریمه ناچیزی اضافه می‌شود. این جریمه باید تصاعدی و بازدارنده باشد.

این کارشناس اقتصادی با ذکر مثالی گفت: همان‌طور که پلیس می‌گوید جریمه تخلفات خطرساز اگر بازدارنده نباشد، کارساز نیست. روش پلکانی نیز بدون بازدارندگی و تاثیر، نمی تواند مشکلی را حل کند.

عسگریان افزود: دولت می‌تواند در موضوع کاهنده‌های مصرف نیز سرمایه‌گذاری کند. شرکت آب و فاضلاب اعلام کرده با نصب شیرهای کاهنده می‌توان تا ۳۰ درصد مصرف را کاهش داد. دولت باید مشوق‌هایی در این زمینه در نظر گیرد.

او گفت: همچنین باید سرمایه‌گذاری سنگین روی آموزش و کمپین‌های عمومی انجام شود. در ژاپن کمپینی اجرا شد که کارمندان در محیط کار، کت و کراوات را کنار بگذارند تا در مصرف برق صرفه‌جویی شود. او بیان کرد: در ایران هم رئیس‌جمهور پیشنهاد داد دما را دو درجه کاهش دهید، اما این یک کمپین ملی حساب‌شده نبود. یک کمپین ملی باید برنامه‌ریزی‌شده باشد.

عسگریان افزود: ما باید به هدفگذاری ۱۵ درصد صرفه‌جویی در مصرف انرژی برسیم و دولت‌ها می‌توانند در این حوزه موفق باشند.

او ادامه داد: در زیرساخت نیز دولت باید جدیت داشته باشد. گفته می‌شود تا ۵۰ درصد هدررفت آب ناشی از فرسودگی شبکه است. شبکه باید ترمیم شود و مدیریت ریسک انجام گیرد. او افزود: در استان یزد، برای خرید فاضلاب تصفیه‌شده رقابت جدی بین شرکت‌های فولادی و معدنی وجود دارد. بخش خصوصی آماده مشارکت است.

عسگریان گفت: معاونت بهره‌وری در نهاد ریاست جمهوری راه‌اندازی شده و باید طرح‌هایی ارائه دهد که دولت، مردم و فناوری‌ها را تلفیق کند.

او افزود: در حوزه انرژی، ما از جمله کشورهای پرمصرف هستیم. مصرف سوخت در ایران از برخی کشورهای اروپایی بیشتر است. ما با ناوگان فرسوده وسایل نقلیه مواجهیم و باید در کلان‌شهرها برنامه‌ای جدی اجرا کنیم.

او گفت: در دانمارک، تنظیم‌گرهایی روی خودروها نصب شده که رفتار راننده را بررسی می‌کند. راننده بر اساس الگوی رانندگیش، تنبیه یا تشویق می‌شود. او افزود: در ترمینال جنوب، اتوبوس‌ها ساعت‌ها با موتور روشن پارک شده‌اند. حتی در نماز جمعه نیز این مشکل دیده می‌شود. مردم باید یاد بگیرند که حتی در توقف‌های چنددقیقه‌ای ماشین را خاموش کنند.

او گفت: کارت سوخت یکی از بهترین ابزارها برای کنترل مصرف انرژی است. دولت اقداماتی انجام داده؛ مثلاً بیشتر از ۳۰ لیتر نمی‌توان با کارت شخصی سوخت‌گیری کرد و این اقدام توانسته حدود ۵ درصد مصرف سوخت را کنترل کند. چند مانور مشابه دیگر نیز مفید خواهد بود.

او افزود: بسته‌هایی لازم است که به معیشت مردم ضربه نزند. می‌توان پلتفرم‌هایی طراحی کرد که افراد مازاد سهمیه سوخت صرفه‌جویی شده خود را بفروشند.

او ادامه داد: همچنین می‌توان برای هر ایرانی یک اعتبار اسمی انرژی در نظر گرفت. مثلاً به ازای هر نفر ۵۰ میلیون تومان اعتبار در سال. اگر کمتر از این مقدار استفاده شود، مابه‌التفاوت آن در پایان سال به خود فرد تعلق بگیرد. این انگیزه مالی مستقیم ایجاد می‌کند.

عسگریان گفت: شاخص‌های موفقیت فقط مادی نیستند. شاخص‌های اجتماعی و امنیتی نیز بسیار قوی‌اند. ارتباط دولت و ملت دقیقاً در این عرصه‌ها شکل می‌گیرد. اگر مردم متقاعد شوند، وارد کمپین‌ها خواهند شد.

او افزود: در آلمان، با برچسب انرژی A+++ و افزایش پلکانی قیمت انرژی، تا ۲۰ درصد مصرف کاهش یافته است.

او گفت: ما در زمستان با مشکل گاز مواجهیم. حدود ۴۰ درصد جمعیت از بخاری‌های معمولی استفاده می‌کنند. چه آموزشی درباره استفاده بهینه داده‌ایم؟ گفته می‌شود لای در را باز بگذارید تا خفگی ایجاد نشود! این مصرف گاز را به‌شدت بالا می‌برد.

او افزود: اگر تنها ۱۰ درصد در مصرف انرژی صرفه‌جویی شود، می‌توان بسیاری از نیازهای کشور را تأمین کرد. کل یارانه انرژی حدود ۱۲.۵ میلیارد یورو است و آن ۱۰ درصد صرفه‌جویی معادل همین مقدار است.

او گفت: اکنون که با کم‌آبی و مصرف بالای انرژی مواجهیم، عکس‌العمل کشور چقدر بوده؟ حدود ۳ درصد. برخی می‌گویند فشار برای صرفه‌جویی منجر به تنش می‌شود، اما باید خبر خوب داد و گفت: بدون فشار کنترل می‌کنیم، شما همراهی کنید.

عسگریان تأکید کرد: با مدیریت یکپارچه که دولت، ملت و فناوری را هماهنگ کند، هیچ‌یک از این ناترازی‌ها تهدید نخواهد بود. من می‌گویم این‌ها فرصت هستند.

او گفت: یک عقل متفکر باید سیاست‌های منسجمی ایجاد کند و بین سه ضلع به اجرا درآورد. وزارت جهاد کشاورزی باید روی الگوهای کشت کار کند. وزارت نیرو روی کمپین‌های ملی و طرح‌های بهره‌وری تمرکز کند.

او افزود: مصرف کولر آبی بسیار کمتر از کولر گازی است اما مشکل آب دارد که با فناوری‌های جدید می‌توان آن را کاهش داد. موتورهای جدید کولر هم گرچه قیمت آنها دوبرابر مورتورهای قدیمی است اما مصرف برق را تقریبا به نصف کاهش می دهد و دولت می تواند با مشوقهایی به ترویج این موتورها کمک کند.

او در پایان تاکید کرد: این مجموعه اقدامات می‌تواند شروعی باشد برای حرکتی بزرگ به سوی مدیریت ناترازی‌های کشور.